Trong thế giới kinh doanh, chúng ta thường chứng kiến một nghịch lý khó hiểu: Một Founder có IQ cực cao, một CEO có tầm nhìn sản phẩm tuyệt vời, nhưng lại dẫn dắt công ty lao thẳng xuống vực thẳm phá sản.

Khi nhìn lại những doanh nghiệp phá sản này, người ta nhận ra nguyên nhân không nằm ở thị trường, không nằm ở sản phẩm, mà nằm ở những quyết định sai lầm của người đứng đầu.

Thực tế, quản trị tài chính không chỉ là cuộc chơi của những con số toán học lạnh lùng. Nó là cuộc chiến cam go với tâm lý con người. Bộ não của chúng ta được lập trình với những “lỗi hệ thống” (cognitive biases) khiến ngay cả những người thông minh nhất cũng trở nên mù quáng trước tiền bạc.

Dưới đây là 3 “cái bẫy tâm lý” phổ biến nhất phá hủy hệ thống quản trị tài chính của doanh nghiệp mà bạn cần nhận diện ngay lập tức.

Tìm hiểu thêm bài viết: Đột phá Quản trị tài chính SME: Ứng dụng Lý thuyết trò chơi để thắng trong mọi thương vụ

1. Bẫy Chi phí chìm (Sunk Cost): Càng lỗ càng đâm đầu. Lỗi lớn lớn nhất trong quản trị tài chính

Đây là cái bẫy kinh điển nhất, hay còn gọi là hội chứng “Cố đấm ăn xôi”.

Chi phí chìm (Sunk Cost) là những khoản tiền, thời gian, công sức đã chi ra trong quá khứ và không thể thu hồi lại được dù quyết định trong hiện tại hay tương lai là gì, vì vậy nó không nên ảnh hưởng đến việc ra quyết định kinh doanh, đầu tư, nhưng thông thường cái bẫy này lại khiến người ta tiếp tục đổ tiền vào dự án sai lầm.

Kịch bản:

Bạn đầu tư 2 tỷ đồng để mở một chi nhánh mới hoặc phát triển một dòng sản phẩm mới. Sau 6 tháng, số liệu quản trị tài chính cho thấy chi nhánh này lỗ triền miên, không có khách, và không có dấu hiệu phục hồi.

Một CFO lý trí sẽ khuyên: “Cắt lỗ ngay lập tức. Đóng cửa chi nhánh để bảo toàn vốn.”

Nhưng bộ não CEO sẽ nói: “Mình đã đổ 2 tỷ vào đó rồi, công sức bao nhiêu anh em. Giờ đóng cửa là mất trắng à? Phải ráng bơm thêm tiền, chắc chắn tháng sau sẽ khác.”

Tại sao nó nguy hiểm?

Trong quản trị tài chính, tiền đã tiêu là chi phí chìm và nó thuộc về quá khứ, không thể lấy lại. Việc ra quyết định cho tương lai không được phép dựa trên nỗi tiếc nuối quá khứ.

Càng tiếc 2 tỷ đã mất, bạn càng bơm thêm tiền vào một cái hố không đáy. Kết quả: Thay vì mất 2 tỷ, bạn mất 5 tỷ và kéo sập cả hệ thống công ty mẹ đang khỏe mạnh.\

Lời khuyên: Hãy học cách “nhẫn tâm” với những dự án thất bại. Một nhà quản trị tài chính giỏi là người biết cắt lỗ (Cut loss) nhanh hơn bất kỳ ai.

2. Quản trị tài chính theo kiểu Lạc quan thái quá (Optimism Bias)

CEO là những người lạc quan bẩm sinh (nếu không lạc quan, họ đã không dám khởi nghiệp). Nhưng trong quản trị tài chính, sự lạc quan thái quá là một liều thuốc độc.

Kịch bản:

Khi lập kế hoạch tài chính năm, CEO thường có xu hướng thổi phồng doanh thu và xem nhẹ chi phí.

• “Tháng này doanh số 1 tỷ, với đà này tháng sau chắc chắn lên 2 tỷ.”

• “Tuyển thêm 10 người đi, sắp tới chốt được hợp đồng lớn rồi.”

Tại sao nó nguy hiểm?

Hệ quả của thiên kiến này là bạn chi tiêu dựa trên “số tiền ảo” trong tưởng tượng. Bạn thuê văn phòng đẹp, mua sắm thiết bị (tăng Định phí) dựa trên kỳ vọng doanh thu sẽ tăng.

Nhưng thực tế thị trường luôn khốc liệt hơn dự tính. Khi doanh thu không về như mơ, chi phí cố định đã “leo thang” và không thể cắt giảm ngay lập tức. Đây là lúc bẫy thanh khoản xuất hiện và doanh nghiệp chết vì hết tiền mặt.

Lời khuyên: Hãy áp dụng nguyên tắc thận trọng (Prudence) trong quản trị tài chính. Luôn lập kế hoạch cho kịch bản tồi tệ nhất (Worst-case scenario). Hãy hỏi: “Nếu doanh thu tháng sau giảm 50%, chúng ta sống được bao lâu?” thay vì mơ mộng về việc x2 doanh số.

3. Thiên kiến Xác nhận (Confirmation Bias): Chỉ nghe điều muốn nghe thay vì thực sự Quản trị tài chính

Đây là cái bẫy tinh vi nhất. Khi CEO đã “kết” một ý tưởng nào đó, họ chỉ đi tìm những dữ liệu ủng hộ ý kiến của mình và phớt lờ những cảnh báo rủi ro.

Kịch bản:

Bạn muốn mở rộng sang thị trường mới.

• Khi nhân viên báo cáo: “Thị trường này tiềm năng lớn lắm sếp” thì bạn liền gật gù: “Chuẩn, làm ngay!”

• Khi Kế toán trưởng/CFO báo cáo: “Thưa sếp, biên lợi nhuận mảng này cực mỏng, dòng tiền thu hồi chậm, rủi ro công nợ cao” là bạn gạt đi: “Em cứ hay bàn lùi. Phải nhìn vào bức tranh lớn chứ!”

Tại sao nó nguy hiểm?

Trong quản trị tài chính, những con số tiêu cực (Negative numbers) thường giá trị hơn những con số tích cực. Chúng là đèn báo động đỏ. Việc phớt lờ các chỉ số tài chính xấu (như CAC tăng cao, Dòng tiền âm, Tồn kho ứ đọng) vì nó đi ngược lại niềm tin của bạn sẽ khiến doanh nghiệp lao vào tường đá mà không hề phanh lại.

Lời khuyên: Hãy thuê một người (có thể là CFO hoặc Cố vấn tài chính) dám nói “KHÔNG” với bạn. Vai trò của quản trị tài chính là đóng vai “người phản biện” (Devil’s Advocate), buộc CEO phải nhìn vào những sự thật trần trụi mà họ đang cố tình lảng tránh.

Đọc thêm bài viết: Quản trị tài chính là gì? Bí quyết “giữ tiền” và “nhân tiền” hiệu quả cho doanh nghiệp

Kết luận: Dùng Số lạnh để quản trị tài chính

Cảm xúc là kẻ thù của tiền bạc. Một hệ thống quản trị tài chính hiệu quả không chỉ là những bảng Excel, mà là một cơ chế rào chắn giúp CEO thoát khỏi những cái bẫy tâm lý của chính mình.

Để trở thành một nhà lãnh đạo tài chính xuất sắc, hãy bắt đầu thực hành 3 điều:

1. Quên đi chi phí chìm, chỉ nhìn vào cơ hội tương lai.

2. Lập kế hoạch dựa trên kịch bản xấu nhất, không phải kịch bản tốt nhất.

3. Trân trọng những lời cảnh báo rủi ro hơn là những lời tung hô.

Tóm lại, đừng để sự cảm xúc tiêu cực hay tích cực nhất thời đánh lừa bạn. Doanh nghiệp của bạn có đang mắc phải những chiếc bẫy cảm xúc này không?  Hãy liên hệ với CFC Vietnam để đăng ký tham gia khoá học “Quản trị tài chính doanh nghiệp toàn diện” được CFC tổ chức định kỳ cho các nhà khởi nghiệp, giám đốc vận hành, giám đốc tài chính, kế toán trưởng trên toàn quốc!

CÔNG TY CỔ PHẦN TƯ VẤN QUẢN TRỊ & TÀI CHÍNH VIỆT NAM

Trụ sở chính: Lô 02 C4/NO, Khu đô thị Nam Trung Yên, Phường Yên Hòa, thành phố Hà Nội, Việt Nam

Hotline: 0823.71.3456

Email: tuvantaichinh@cfcvietnam.vn